แมงกะพรุนกล่อง (Box jellyfish) หรือต่อทะเล (Sea wasp) เป็นแมงกะพรุนพิษที่มีรายงานว่าทำให้เสียชีวิตได้บ่อยกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับแมงกะพรุนชนิดอื่นๆ โดยในประเทศไทยสามารถพบแมงกระพรุนกล่องที่มีพิษร้ายแรงได้เกือบทุกจังหวัดชายทะเล ทั้งฝั่งอ่าวไทยและฝั่งอันดามัน
แมงกะพรุนกล่อง จำแนกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่
1. ชนิดมีหนวดเส้นเดียว – หนวดแต่ละเส้นไม่มีการแตกแขนง พบได้ทุกฤดู ทุกพื้นที่ และทุกสภาวะอากาศ ส่วนใหญ่พบตามชายหาด แนวหินโสโครก ตามเกาะหรือบริเวณทะเลเปิด ในเดือนที่มีอากาศค่อนข้างร้อน
2. ชนิดมีหนวดหลายเส้น - อาจมีได้มากถึง 60 เส้น มักพบบริเวณชายฝั่งทะเลน้ำตื้นระดับเอวหรือระดับเข่า ในบริเวณที่เป็นอ่าวและพื้นทะเลเป็นทราย ไม่มีแนวปะการังหรือแนวหิน โดยเฉพาะบริเวณหาดทรายใกล้ป่าชายเลนและปากแม่น้ำ พบได้ทุกฤดูแต่มักพบบ่อยในช่วงเดือนที่มีอากาศค่อนข้างร้อน
อาการที่สังเกตได้ง่ายๆเมื่อสัมผัสพิษของแมงกระพรุนกล่อง โดยจะมีอาการปวดบริเวณแผล หรืออาจปวดไปทั่วร่างกาย มีอาการกล้ามเนื้อรู้สึกอ่อนแรง มีอาการเกร็งที่และหลัง เวียนหัว คลื่นไส้ ปวดหัว กระสับกระส่าย อาจจะมีอาการการแน่นหน้าอกร่วมด้วยเมื่อพิษเริ่มเข้าสู่กระแสเลือด การทำงานของหัวใจ และระบบประสาทจะเริ่มล้มเหลวและเสียชีวิตในที่สุด
ผู้เสียชีวิตส่วนใหญ่เกิดจากการสัมผัสกับแมงกะพรุนกล่องชนิดที่มีหนวดหลายเส้น สถานการณ์ระหว่างปี 2542-2564 มีผู้ได้รับบาดเจ็บรุนแรงหรือเสียชีวิตจากแมงกะพรุนกล่อง รวม 48 ราย รายล่าสุดเป็นเด็กชายชาวต่างชาติ อายุ 9 ปีเสียชีวิตช่วงปลายเดือนสิงหาคม 2564 ที่จังหวัดสุราษฎร์ธานี มีประวัติลงเล่นน้ำนอกตาข่ายกั้น
วิธีแก้พิษและปฐมพยาบาล
• ราดด้วยน้ำส้มสายชู เป็นเวลา 1 นาทีเพื่อล้างพิษเบื้องต้น
• นำหนวดแมงกะพรุนที่ติดตามร่างกายออกโดยหลีกเลี่ยงการสัมผัส
• หากการทำงานของหัวใจและสัญญาณชีพไม่ปกติ ให้ทำการปั๊มและกระตุ้นหัวใจ เพราะพิษเริ่มแพร่กระจายเข้าสู่กระแสเลือด
• กดบริเวณหน้าอกบริเวณเหนือลิ้นปี่เล็กและคอยปั๊มหัวใจหากมีการหยุดหายใจ
• รีบนำตัวส่งโรงพยาบาล
ข้อควรระวังและเป็นข้อห้ามในการช่วยปฐมพยาบาลผู้ที่โดนพิษจากแมงกะพรุน คือ ห้ามขัดถูหรือขยี้บริเวณที่สัมผัสสายหนวดแมงกะพรุน ห้ามใช้น้ำจืดหรือเหล้าขาว หรือน้ำปัสสาวะราดอย่างเด็ดขาด เนื่องจากจะกระตุ้นการยิงเข็มพิษทำให้พิษกระจายเพิ่มขึ้น เป็นอันตรายทำให้เกิดอาการรุนแรงขึ้น
สำหรับการป้องกันภัยจากแมงกะพรุนกล่อง ก่อนลงเล่นน้ำทะเลขอให้ประชาชนสังเกตที่บริเวณชายหาด หากพบว่ามีซากของแมงกะพรุนที่อยู่ตามชายหาด ควรหลีกเลี่ยงการลงเล่นน้ำหรือให้ลงเล่นน้ำในบริเวณที่ปลอดภัยที่เจ้าหน้าที่จัดไว้ให้เท่านั้น และให้ปฏิบัติตามคำเตือนของเจ้าหน้าที่อย่างเคร่งครัด โดยสวมเสื้อผ้ามิดชิด สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่สายด่วนกรมควบคุมโรค โทร.1422
